RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः

RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः is part of RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given Rajasthan Board RBSE Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः.

Board RBSE
Textbook SIERT, Rajasthan
Class Class 6
Subject Sanskrit
Chapter Chapter 3
Chapter Name आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः
Number of Questions 20
Category RBSE Solutions

Rajasthan Board RBSE Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः

पाठ्य पुस्तक के प्रश्नोत्तर

प्रश्न 1.
चित्रं दृष्ट्वा नाम लिखत- (चित्र देखकर नाम लिखिए)
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 1

प्रश्न 2.
चित्रं दृष्ट्वा उचितं वचनप्रयोगं कुरुत कुञ्चिका (चाबी) कुञ्चिके (दो चाबियाँ) कुञ्चिका: (चाबियाँ)
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 2
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 3

प्रश्न 3.
चित्रं दृष्ट्वा उचित-क्रियापदेन रिक्तस्थानानि पूरयत
उत्तर:
अजाः पिबन्ति। महिले पचतः। शिक्षिका पाठयति ।
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 4

प्रश्न 4.
उदाहरणानुसार रिक्तस्थानानि पूरयत –
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 4

प्रश्न 5.
क्रियापदानाम् उचित-वचनरूपैः रिक्तस्थानानि पूरयत
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 5

प्रश्न 6.
कोष्ठकात् अचितं क्रियापदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) गायिका ………..। (गायति/गायत:/गायन्ति)
(ख) चटके ………..। (कूजति/कूजत:/कूजनित)
(ग) माला: ………..।
(अ स्ति/स्त:/सन्ति)
(घ) अध्यापिकाः……..। (आगच्छति/आगच्छत:/आगच्छन्ति)
(ङ) पिपीलिके ………..। (चलति/चलत:/चलन्ति)
उत्तर:
(क) गायति
(ख) कूजतः
(ग) सन्ति
(घ) आगच्छन्ति
(ङ) चलतः

प्रश्न 7.
कोष्ठके प्रदत्त-शब्दस्य चितं वचनप्रयोगं कृत्वा वाक्यानि पूरयतयथा-बालिकाः नमन्ति। (बालिका)
(क) ……….. लिखतः। (अध्यापिका)
(ख) ……….. गच्छन्ति (पिपीलिका)
(ग) ……….. गायति ।(गायिका)
(घ) ……….. वदन्ति । (महिला)
(ङ) ……….. पठतः। (छात्रा)
उत्तर:
(क) अध्यापिके
(ख) पिपीलिकाः
(ग)गायिका
(घ) महिलाः
(ङ) छात्रे

प्रश्न 8.
चित्रस्य अभिज्ञानं कृत्वा वचनरूपाणि लिखत
उत्तर:
एकवचनम्    द्विवचनम्      बहुवचनम्
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 6

योग्यता-विस्तारः

प्रश्न 1.
ध्यान से पढ़े और समझे
र् + अ + म् + आ = रमा
ब् + आ + ले + इ+ क् + आ = बालिका
अ+ ध् + य् + आ +प् + ध् +क् + आ = अध्यापिका
ये सभी स्त्रीलिंग शब्द हैं। इनके अन्त में ‘आ’ (आकार) है। अत: ये  आकारान्त स्त्रीलिंग शब्द हैं। जिन स्त्रीलिंग शब्दों के अन्त में आकार: होता है, वे  आकारान्त स्त्रीलिंग शब्द होते हैं। जैसे-रमा, अजा, शाटिका आदि।

प्रश्न 2.
आपकी कक्षा में या परिवार में जिनके भी नाम आकारांत स्त्रीलिंग हैं, उनके नाम लिखिए।
उत्तर:
कविता, ममता, राधा, रेखा, गीता, कमला।

प्रश्न 3.
इस पाठ में आपने आकारान्त स्त्रीलिंग शब्द पढ़े। आपके अभ्यास के लिए अन्य कुछ स्त्रीलिंग शब्द यहाँ हैं- देवी (देवी) लेखनी (कलम)अङ्कनी (पेंसिल) कर्तरी (कैंची) द्रोणी (बाल्टी) घटी (घड़ी) जलकूपी (बोतल) नदी (नदी) नर्तकी (नर्तकी)

प्रश्न 4.
इन शब्दों के अन्त में ईकार (ई) हैयथा-
द् + ए + व् + ई                     = देवी
ल् + ए + ख् + अ + न् + ई     = लेखनी
न् + अ + द् + ई                    = नदी

प्रश्न 5.
ये सभी ईकारान्त स्त्रीलिंग शब्द हैं। इनका वचन प्रयोग इस प्रकारे होगा
एकवचनम्          द्विवचनम्            बहुवचनम्
देवी                       देव्यौ                     देव्यः
लेखनी                  लेखन्यौ                  लेखन्यः
अङ्कनी                 अङ्कन्यौ                  अङ्कन्यः
नर्तकी                  नर्तक्यौ                   नर्तक्यः

प्रश्न 6.
इसका क्रिया प्रयोग इस प्रकार होगा
एकवचनम्            द्विवचनम्             बहुवचनम्
नर्तकी नृत्यति      नर्तक्यौ नृत्यत:        नर्तक्य: नृत्यन्ति
देवी अस्ति             देव्यौ स्तः             देव्यः सन्ति
भगिनी लिखति   भगिन्यौ लिखतः       भगिन्यः लिखन्ति

वर्ण-विलासः

ध्यान से पढ़िए
RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः 7
ला म् + अ + क् + ७ + इ + क् + आ = मक्षिका
ग् + आ + श् + आ + ल् + आ = गौशाला
ल् + इ + ख् + अ + त् + अ + : = लिखतः

बालिका, द्राक्षा, जवनिका, नमन्ति इन पदों के भी वर्ण विच्छेद कीजिए-
बालिका = ब् + आ + ल् + इ + क् + आ
द्राक्षा = द् + र् + आ + क् + ष् +आ
जवनिका = ज् + अ + व् + अ + न् + इ +क् + आ
नमन्ति = न् + अ + म् + अ + न् + त् + इ

अन्य महत्वपूर्ण प्रश्नोत्तर

बहुविकल्पीय प्रश्न

प्रश्न 1.
नदी’ शब्द वर्तते|.
(क) उकारान्त
(ख) ईकारांत
(ग) अक:
(घ) अकरान्त
उत्तर:
(ख) ईकारांत

प्रश्न 2.
अङ्कनी’ शब्दस्य अर्थः अस्ति
(क) अंक
(ख) बालिका
(ग) पेंसिल
(घ) कलम
उत्तर:
(ग) पेंसिल

प्रश्न 3.
उत्पीठिका शब्दस्य द्विवचने कि रूपम्?
उत्तर:
उत्पीठिके।

प्रश्न 4.
‘मक्खी’ इति शब्दस्य संस्कृते कः शब्दः?
उत्तर:
मक्षिका।

प्रश्न 5.
वर्ण विच्छेदं कुरुतमाला, बालिका।
उत्तर:
म् + आ + ल् +आ। ब् + आ + ल् + इ + क् + आ

शब्द परिचयः
दुर्गा (दुर्गा)            छात्रा (छात्रा)                     अध्यापिका (शिक्षिका)
वृद्धा (बुढ़िया)        बालिका (लड़की)               पाठशाला (विद्यालय)
घटिका (घड़ी)        पाकशाला (रसोईघर)          ग्निपेटिका (माचिस)
माला (माला)         दिनदर्शिका (कलेण्डर)         शाटिका (साड़ी)
पादरक्षा (चप्पल)    मक्षिका (मक्खी)                  पिपीलिका (चटी)
चटका (चिड़िया)    अजा (बकरी)                      मापिका (स्केल)
तुला (तराजू)          नौका (नाव)                        लता (बेल)
गौशाला (गौशाला)  द्राक्षा (अंगूर)                       वीणा (वीणा)
उत्पीठिका (मेज)    स्थालिका (थाली)                 जवनिका (पर्दा)
कुञ्चिको (चाबी)     सिक्थवर्तिका (मोमबत्ती)        द्विवक्रिका (साइकिल)

वचन-प्रयोगः
बालिका           बालिके                 बालिकाः
(लड़की)        (दो लड़कियाँ)     (अनेक लड़कियाँ)
अजा                 अजे                     अजाः
(बकरी)        (दो बकरियाँ)        (अनेक बकरियाँ)
चटका              चटके                   चटकाः
(चिड़िया)      (दो चिड़ियाँ)         (अनेक चिड़ियाँ)
पिपीलिका      पिपीलिके               पिपीलिकाः
(चींटि)          (दो चींटियाँ)         (अनेक चींटियाँ)
द्विचक्रिका      द्विवक्रिके                द्विचक्रिकाः
(साइकिल)   (दो साइकिलें)       (अनेक साइकिलें)
क्रिया-प्रयोगः

  • बालिका खेलति । (लड़की खेलती है।) बालिके खेलतः। (दो लड़कियाँ खेलती हैं।) बालिका: खेलन्ति । (लड़कियाँ खेलती हैं।)
  • अजा पिबति । (बकरी पीती है।) अजे पिबतः। (दो बकरियाँ पीती हैं।) अजा: पिबन्ति। (बकरियाँ पीती हैं।)
  • छात्रा नमति। (छात्रा नमन करती है।) छात्रे नमतः। (दो छात्राएँ नमन करती हैं।) छात्रा: नमन्ति। (छात्रा नमन करती हैं।)
  • महिला पचति । (महिला पकाती है।) महिले पचतः। (दो महिलाएँ पकाती हैं।) महिला: पचन्ति। (महिलाएँ पकाती हैं।)
  • चटका कूजति । चिड़िया गूजती है। चटके कुजतः। दो चिड़ियाँ कुँजती हैं। चटका: कूजन्ति। (अनेक चिड़ियाँ पूँजती हैं।)
  • गायिका गायति । (गायिका गाती है।) गायिके गायतः। (दो गायिकाएँ गाती हैं।) गायिका: गायन्ति। (गायिकाएँ गाती हैं।)
  • वृद्धा वदति। (वृद्धा बोलती है।) वृद्धे वदतः। (दो वृद्धाएँ | बोलती हैं।) वृद्धाः वदन्ति । (अनेक वृद्धाएँ बोलती हैं।)।
  • शिक्षिका लिखति। (शिक्षिका लिखती है) शिक्षिके लिखतः। (दो शिक्षिका लिखती हैं) शिक्षिका: लिखन्ति । (शिक्षिकाएँ लिखती हैं।)

We hope the RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः will help you. If you have any query regarding Rajasthan Board RBSE Class 6 Sanskrit Chapter 3 आकारान्त-स्त्रीलिङ्गशब्दप्रयोगः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.